تاملی در چگونگی ثبت آثار مکتوب به نام دیگران
در طول تاریخ، نوشتن و ثبت مطالب در اشکال گوناگون آن نظیر کتاب، رساله و یا مقاله، همواره برای نویسنده و مولف از امور دشواری بوده که با زحمات فراوانی همراه می گردید چراکه کار علمی نیاز به تحقیق، مطالعه و پژوهش کافی دارد که بسیاری از افراد از تن دادن به این موضوع خودداری می نمایند. به همین جهت است که بسیاری از شیفتگان نویسندگی و پژوهشگری دست به عبور از موانع زده تا هرچه راحت تر به این مهم پیوند یابند. حال در اینجا می خواهیم به تعدادی از انواع نوشتن برای دیگران اشاره نماییم که دانستن آنها خالی از لطف نمی باشد.
انواع نوشتن برای دیگران در گذشته:
- احترام به بزرگان یا سیاست انعکاس تفکرات در نزد حکام. مانند:کتابهایى که به نام صاحب بن عباد نوشته شده و به او هدیه گردید.
- عیون اخبار الرضا علیه السلام : از شیخ جلیل و فقیه عالى مقام صدوق رحمه الله علیه
- کتاب رجال،ازحسین بن على بن بابویه برادر شیخ صدوق
- تاریخ قم ، از حسن بن محمد قمى
- لطایف المعارف ، از ثعالبى (ادیب مشهور)
- الصاحبى،ازابن فارس
- تهذیب ، از قاضى عبدالعزیز جرجانى
- یا مثلا ابوریحان بیرونی کتاب «آثارالباقیه» را در سال ۳۹۱ به نام «شمس‌المعالی قابوس‌بن وشمگیر» تألیف کرد.همچنین بعد از سلطان محمود در دربار مسعود باقی ماند و کتابهایی به نام وی تألیف کرد. امام جوینی هم «الغیاثی‌یا غیاث‌الامم فی التیاث الظُلَم» را برای خواجه‌نظام‌الملک نوشت و بوعلی سینا نیز کتاب «الحاصل والمحصول» را برای فقیه معروف ابوبکر برقی در اوایل عمر خود نوشته است.
- «المدخل الكبير في(الي)علم احكام النجوم.اين كتاب مهمترين اثر به جاي ماندة ابومعشر است و در حدود سال ۲۳۵ق نوشته شده است.وي در فصل دوم قول اول كوشيده است اعتبار احكام نجوم را به اثبات رساند.همچنين گفته‌اند كه اين كتاب را سندبن‌علي نوشته و به ابومعشر اهداء كرده بود و او آن را به خود نسبت داده است».(دانشنامه بزرگ اسلایم،بخش۶،ص۲۵۶۲)
- اعتبار یافتن مطالب به سبب نام نویسنده و دانشمند بزرگ. مانند برخی از کتابهایی که به اسم جابر بن حیان نوشته می شد. یا در رابطه با امام محمد غزالی نیز آورده اند: تعداد کتابهایی که در طول زمان به وی نسبت داده‌اند شش برابر رقمی است که خود وی دو سال پیش از مرگش در نامه‌ای به سنجر یادآور شده‌است: «بدان که این داعی در علوم دینی هفتاد کتاب کرد…».
- اشتباه به سبب هم نامی مجهول خاص[۱]. مانند: وجود چندین بیرجندی سبب درهم آمیختگیهایی در آثار منسوب به عبدالعلی بیرجندی گردید یا منظومه‌هاي متعدد اشترنامه، بي‌سرنامه، هيلاج‌نامه، جوهرالذّات.
- اشتباه به سبب هم نامی مجهول عام[۲]: مثلا « در ميان كاتبان تا سده ۷ ق.، رسم بر اين بود كه كاتبان و نسخه‌نويسان در شناخت و حفظ نام صاحب اثر اهتمام مي‌كردند. آنان در ابتداي كتاب و در سرفصل‌هاي آن، نام مؤلف را عموماً به‌صورت “قال الاستاذ” يا “قال الامام” و با ذكر مشخصات نام و نشان او ثبت مي‌كردند تا اگر در ابتدا يا انتهاي نسخه كتاب افتادگي پيش آيد مولف، از خلال فصول و ابواب كتاب، قابل شناسايي باشد. اما پس از سده‌هاي ۶ و ۷ ق.، اين شيوه نسخه‌نويسي در ميان كاتبان با تسامح روبه‌رو شد و گاه بر اثر كم‌سوادي كاتبانِ خوشنويس، اما ناآگاه نسبت به تاريخ فرهنگ، ناديده گرفته شد »[۳]
- وارونه نمایش دادن تفکرات عالم یا دانشمند: مثلا:
« كتابي به‌عنوان سرّالعالمين و كشف ما في‌الدّارين را به ابوحامد غزالي نسبت داده‌اند تا از تمايلات اشعري شديد او بكاهند و چهره‌اي مقبول و پذيرفته از وي در عالم تشيّع نشان دهند. بعضي از آثار منسوب به فريدالدين عطار نيشابوري نيز به همين سبب به او منسوب شده است »[۴]
انواع نوشتن برای دیگران در زمان حال:
- نوشتن سخنرانیها به اسم کتاب: تبدیل فایل های صوتی(سخنرانی و…) به نوشتاری و کتابت که این عمل نیز به بالا بردن سطح عرفی-علمی آن سخنران کمک کافی نموده است.البته این عمل در جایی شنیع می شود که در رزومه علمی آن فرد ،نامی از تبدیل فایل صوتی به نوشتاری نیامده باشد و تنها به ذکر عنوان آن محتوا به اسم فعالیتی علمی از فرد مذکور شده باشد.
- درآمد زایی: همچون دانش آموختگان پر مدعایی که با پرداخت پول، مبادرت به چنین عملی نموده و آنقدر به دروغ این عمل(نوشتن کتاب یا…) را به نام خود جلوه داده اند که خود آنها نیز باور بر نوشتن آن مطالب نموده اند چراکه برای کسب مدرک تحصیلی و یا عضویت در هیئت علمی و نظایر آن می بایستی افراد تلاش و همت نموده تا کاری علمی را ارائه نمایند و حال آنکه کار علمی در حوصله و سطح سواد و توانایی همگان نمی باشد.
- نوشتن دانشجوها برای استاد: استاد، تحقیقات دانشجویان را در حالی که برای آن زحمتی نکشیده به نام خود ثبت می کند و یا نام خود را در کنار آنها به یادگار می نهد.
[۱] نویسنده در میان چندنفر مشکوک می شاد اما به احتمال زیاد از میان همین جمعی است که نامشان موجود می باشد
[۲] نویسنده در میان تعداد افراد خاصی محصور نمی باشد و ممکن است شامل افراد زیادی بشود
[۳] سایت دایره المعارف کتابداری و اطلاع رسانی/portal.nlai.ir
[۴] همان