روزنامه شهرآرا، دوشنبه، 24 مرداد 1401

نوشتاری از اینجانب پیرامون تاسیس شرکت اتوبوسرانی و بلیط های رایج

تصاویر بلیت ها از مجموعه اسناد و بلیت های اینجانب می باشد

ادامه نوشتار:

 بالاخره در 16 بهمن 1331 آیین نامه اجرایی قانون تاسیس شرکت اتوبوسرانی عمومی در مجلس شورای ملی تنظیم و در 31 فروردین 1332 به تصویب هیأت وزیران رسید. در این زمان بود که  بلیط های فلزی که از آنها با نام ژتون یاد می شود مورد استفاده قرار گرفت و باجه های فروش بلیط از این زمان آغاز به کار کرد. بلیط های فلزی به شکل سکه ضرب میشد که هر یک از خطوط اتوبوسرانی، بلیط هایی با طرح و مشخصات مخصوص به خود داشت که به عنوان مثال « شرکت اتو نادری، تهران ترافیک، اتو مولوی نو، اتو عدل، رأفت، اتو شاهپور نو، اتو بهارستان» هریک بلیط اختصاصی خود را ضرب و مورد استفاده قرار می دادند.

سرانجام در دولت مصدق و در 25 فروردین 1335 با ادغام شرکت های اتوبوسرانی خصوصی در شهر تهران« شرکت واحد اتوبوسرانی تهران و حومه» به عنوان اولین شرکت سهامی اتوبوسرانی ایران و با سرمایه سی میلیون تومان به ثبت رسید که 51 درصد سهام آن متعلق به شهرداری و 49 درصد دیگر به اتوبوس داران تعلق داشت. این مسئله مورد اعتراض اتوبوس داران قرار گرفت و دست به اعتصاب زدند اما دولت زاهدی به زور متوسل شد و این طرح را به اجرا درآورد. این شرکت با راه اندازی خط یک در 14 تیر همان سال و نرخ بلیط کاغذی یک و نیم ریالی آغاز به کار کرد. پس از گذشت مدتی و در سال 1337 به سبب آنکه اقساط اتوبوس های وارداتی از سوی صاحبان اتوبوس پرداخته نشد و بهای بلیط ها را افزایش داده بودند اتوبوس رانی به شکل کاملا دولتی درآمد و در اختیار شهرداری قرار گرفت و برای آنکه اعتراضات کنترل شود، رئیس شهربانی با حفظ سمت به مدیرعاملی موقت این نهاد، منصوب شد.

به نظر اینجانب با نگاهی به بلیط های کاغذی باقی مانده از آن دوران می توان سه دوره مختلف(سه نسل) برای این نوع از بلیط ها تعریف کرد. نسل اول از آنجا آغاز می شود که بلیط های فلزی( ژتون ها) با همان نام و بهای در نظر گرفته شده شرکت مختص به خود به شکل کاغذی تبدیل می شوند چنانکه در بلیط های فلزی و کاغذی« شهرآرا» این موضوع انعکاس یافته. در مرحله دوم از بلیط ها که از تیر 1335 به چاپ رسیده اند بهای بلیط ها با ارقام یک و نیم، دو، دو و نیم، سه الی شش می باشند که تمامی مشخصات اعم از قیمت، تاریخ چاپ بلیط، شماره خط و سایر مشخصات بر روی آن درج می شد. مرحله سوم و نهایی همان شکلی را پیدا می کند که امروزه بسیاری از مردم آن را به خاطر دارند که بهای بلیط های کاغذی که با شکل مرسوم رواج یافت با بهای 2 ریال در تهران منتشر شد. همچنین بر اساس آنچه که بر روی اولین بلیط های کاغذی مشهد چاپ شده، تاسیس« سازمان اتوبوسرانی مشهد و حومه» در سال 1344 و با قیمت 2 ریال بوده است و در ادامه سیر صعودی گرفت که در نهایت با روی کار آمدن بلیط های الکترونیکی، عمر این اسناد تاریخ ایران هم به پایان رسید.

منابع: قانون تاسیس شرکت اتوبوسرانی عمومی، مشروح مذاکرات مجلس سنا، دوره 1