مرد وطن
روزنامه شهرآرا، ۱۲ شهریور، ۱۴۰۱
تصرف کامل آن در مرداد ۱۲۹۴ش(آگوست ۱۹۱۵ میلادی) کلید خورد و بوشهر به دست نیروهای انگلستان تصرف شد و مردم منطقه به شکل جدی وارد مبارزه بر علیه انگلیسی ها شدند. در نتیجه علمای آن سامان به حمایت از مبارزان منطقه پرداختند که به عنوان مثال در فتوایی از سید عبدالحسین لاری( از علمای مشروطه خواه جنوب ایران) آمده است« بدین وسیله فتوا می دهم که امروز بر تمام افراد ذکور ایرانی، جهاد با این کفار حربی واجب است… و هرکس در این جنگ کشته شود شهید خواهد بود». شیخ محمد حسین مجتهد برازجانی نیز با اعلان جهاد عمومی به حمایت از رئیس علی دلواری پرداخت چراکه با سابقه سیاسی و نظامی که داشت در این جنگ نیز به محافظت از وطن روی آورده و به این ترتیب با قیامی که به همراهی عشایر ایرانی بر علیه نیروهای انگلستان ترتیب داده بود تلفات قابل توجهی را بر آنها وارد کردند اما در ۱۲ شهریور ۱۲۹۴ش در زمانی که حدود ۳۰ سال از عمر رئیس علی میگذشت در حین نبرد با انگلیسها و توسط شخصی به نام غلامحسین تنگکی که از نیروهای نفوذی انگلستان شمرده میشد از پشت سر مورد هدف گلوله قرار گرفت و به مقام شهادت رسید و پیکرش پس از انتقال به نجف در قبرستان وادی اسلام دفن شد.
نیکوست در اینجا بر اساس آنکه تاریخ وفات رئیس علی دلواری را روز ملی مبارزه با استعمار انگلستان نامگذاری کرده اند سخنی پیرامون حیات این بزرگ مرد وطن داشته باشیم. رئیس علی در خانوادهاى مذهبى در روستاى دلوار ولادت یافت. پدرش« زاير محمد» کد خدای دلوار و از طايفه احمدى بودند كه همگى دلوارى الاصل شمرده می شدند. در وصف وی آورده اند« نمونه كاملى از شجاعت و جسارت و شهامت بود. غيور و متهور و سلحشور و در عين حال بسيار متين و موقر و با مهابت و مؤدب و مبادى آداب و سخت پايبند به مذهب و معتقدات دينى بود. مردى قوى الاراده و ثابت قدم بود. سرعت عمل و قاطعيت و پشتكار از مشخصات اخلاقى او بود. از اوان جوانى به شجاعت شهره يافت حتى دشمنانش او را به شجاعت مىستودند و در تيراندازى و به كار بردن اسلحه بىنهايت ماهر بود.» با جریان مبارزات مشروطه خواهان در جنوب ایران به مشروطه خواهان پیوست و در کنار یکی دیگر از روحانیون مشروطه خواه آن دیار به نام سید مرتضی مجتهد اهرَمی به مبارزات بر علیه محمدعلی شاه پیوست و توانست حاکم بوشهر را بازداشت و برای چند ماه بوشهر را به تصرف خود درآورد. اما با گذشت چند سال و آغاز جنگ جهانی اول، دوباره وارد عرصه مبارزاتی شد و به همراه شیخ حسین خان چاهکوتاهی و زایر خضرخان اهرمی به دفاع از منطقه روی آورد. در کتاب یادداشت های هربرت چیک(سرکنسول انگلیس در بوشهر) می نویسد که فرمانده اصلی منطقه دلوار، رئیس علی است و هر نوع عملیاتی از سوی انگلیس ها ممکن است به آشوبی بزرگ مبدل شود و لذا می بایست او را از درون حلقه مبارزان خودش کشت و کسی به نام غلامحسین را به این منظور پیدا کرده است. بنابراین در جنگی که در منطقه« تنگک صفر» و با قصد شبیخون زدن به نیروهای انگلیسی ترتیب یافته بود مورد اصابت گلوله این شخص قرار گرفت. خبر شهادت این فرمانده ایرانی، سیلی از غم و اندوه بر مردم منطقه به همراه داشت و مبارزات مردم منطقه پس از وی نیز ادامه یافت. از رئیسعلی دلواری نقل می شود که گفته بود:« کشتن و کشته شدن شعار من است و تا آخرین قطره خونم را نثار راه استقلال و تمامیت وطنم خواهد نمود. هیهات، هرگز اجازه نخواهم داد انگلیسیها در منطقه نفوذم نیرو پیاده کنند »
منابع: فرهنگ جامع تاریخ ایران،ج۱،ص۵۸، ايران در جنگ بزرگ ۱۹۱۸-۱۹۱۴، ص ۷۰ و ۷۹، صدای تاریخ بوشهر، بررسی تطبیقی واکنش علما و روحانیون ایران به اشغال کشور در جنگ جهانی اول و دوم، فرهنگ جامع تاريخ ايران، ج۱، ص ۴۱۴ – ۴۱۶