در میان افرادی که تحصیلات حوزوی داشته و دارند از روشنفکرترین افراد تا متعصب ترین افراد را می توان پیدا کرد و به هر ترتیب ظرف وجودی حوزه، شاهد حضور بی شمار اندیشه سیاسی، اجتماعی و دینی در دِل خود بوده و هست و لذا هیچگاه نمی توان حوزه ها را متهم به جمود فکری کرد چراکه همواره در آنها اشخاصی بوده و هستند که بزرگترین اشکالات و شبهات را به هم نوعان خود وارد کرده و خواهند کردند به گونه ای که خارج از حوزه این اشکالات مطرح نشده است.
در این میان برخی از اشخاصی که تحصیلات حوزوی داشته اند لباس روحانیت به تن کرده و از آن طرف نیز بی شمار افرادی بوده اند که در این کِسوت نرفته اند و در این مقال در صدد معرفی برخی از معروف ترین از نوع دوم( بدون لباس روحانیت) خواهم بود که اتفاقا تعدادی از آنها مجتهدانی بوده اند که می توانستند مانند مراجع تقلید امروزی به انتشار رساله نیز اقدام نمایند.
شاید به سبب عدم آشنایی خوانندگان این نوشتار با تحصیلات و سابقه افراد پیش رو، گاهی تعجب نمایید و با خود بگویید:« پس فلان شخصی که تا کنون کتابهایش را می خواندم و یا علاقه مند به اندیشه های وی بوده ام هم تحصیلات حوزوی داشته» و به هر ترتیب در ادامه با آنها آشنا خواهید شد.
نکته: در این نوشتار تنها سعی در معرفی اجمالی این افراد داشته ام و علاقه مندان به اطلاعات بیشتر می بایست به زندگی نامه های این اشخاص مراجعه نمایند تا از کم و کیف تحصیلات و سایر فعالیت های اجتماعی یا سیاسی آنها مطلع شوند.
- جهانگیرخان قشقایی(۱۲۴۳- ۱۳۲۸ق)
فقیه، فیلسوف
۲٫ محمد قزوینی( ۱۲۵۶- ۱۳۲۸ش)
نویسنده، مترجم، استاد زبان ادبیات فارسی و عربی، مصحح متون
۳٫ سید حسن تقی زاده(۱۲۵۷-۱۳۴۸ش)
نویسنده، نخستین رئیس مجلس سنای ایران،نماینده چند دوره مجلس شورای ملی، وزیر مالیه، سناتور، وزیر مختار ایران در فرانسه، وزیر طرق و شوارع، سفیر کبیر ایران در بریتانیا
۴. علی اکبر دهخدا(۱۲۵۸- ۱۳۳۴ش)
نویسنده، لغت شناس، مترجم، روزنامه نگار، سیاستمدار، نماینده مجلس شورای ملی
۵٫ میرزا کوچک خان جنگلی(۱۲۵۹-۱۳۰۰ش)
از رهبران نهضت جنگل
۶٫ سید محمد صادق طباطبایی(۱۲۶۰-۱۳۴۰ش)
رئیس و نماینده مجلس شورای ملی، سفیر ایران در ترکیه، موسس حزب اعتدالیون، سناتور
۷٫ سید ضیاءالدین طباطبایی(۱۲۶۸-۱۳۴۸ش)
سیاستمدار، روزنامه نگار، نخست وزیر ایران
۸٫ احمد کسروی(۱۲۶۹-۱۳۲۴ش)
مورخ، زبان شناس، حقوق دان، استاد دانشگاه تهران، روزنامه نگار
۹٫ محمدتقی مدرس رضوی(۱۲۷۴-۱۳۶۵ش)
نویسنده، مصحح، استاد ممتاز دانشگاه تهران
۱۰٫ علی دشتی(۱۲۷۶-۱۳۶۰ش)
نویسنده، مترجم، روزنامه نگار، عضو مجلس سنا و مجلس شورای ملی،(در عصر پهلوی) سفیر ایران در مصر
۱۱٫ بدیع الزمان فروزانفر(۱۲۷۶-۱۳۴۹ش)
نویسنده، ادیب، مترجم، عضو مجلس سنا، رئیس کتابخانه سلطنتی، رئیس دانشکده معقول و منقول دانشگاه تهران
۱۲٫ دکتر علی اکبر مجیدی فیاض(۱۲۷۷-۱۳۵۰ش)
استاد دانشگاه تهران و از بنیانگذاران دانشکده ادبیات دانشگاه مشهد
۱۳٫ محمد علی امام شوشتری(۱۲۸۱-۱۳۵۱ش)
نویسنده، مترجم، رئیس بخش عربی کتابخانه پهلوی
۱۴٫ دکتر سید فخرالدین شادمان( ۱۲۸۶-۱۳۴۶ش)
نویسنده، استاد دانشکده تهران، استاد تحقیقات و السنه شرقی دانشگاه لندن، وزیر دادگستری، وزیر کشاورزی، وزیر اقتصاد ملی
۱۵٫ محمدتقی میزینانی(۱۲۸۶-۱۳۶۶ش)
پدر دکتر علی شریعتی، فعال سیاسی- مذهبی، موسس کانون نشر حقایق اسلامی
۱۶٫ دکتر سید جعفر شهیدی(۱۲۹۷-۱۳۸۶ش)
نویسنده، مترجم، استاد دانشگاه تهران، رئیس مؤسسه لغت‌نامه دهخدا
۱۷٫ دکتر شجاء الدین شفا(۱۲۹۷-۱۳۸۹ش)
نویسنده، ادیب، مترجم، معاون فرهنگی پهلوی دوم، رئیس کتابخانه ملی پهلوی، دبیرکل شورای فرهنگی سلطنتی، عضو وابسته آکادمی سلطنتی تاریخ اسپانیا، عضو وابسته آکادمی هامر پورگشتال اتریش
۱۸٫ دکتر ابوالقاسم گرجی(۱۳۰۰-۱۳۸۹ش)
فقیه، حقوق دان، استاد ممتاز دانشگاه تهران، رئیس دانشگاه تهران
۱۹٫ دکتر محمد جعفر جعفری لنگرودی(۱۳۰۲-۱۴۰۱ش)
نویسنده، فقیه، فیلسوف، ادیب، حقوق دان، رئیس دانشکده حقوق دانشگاه تهران
۲۰٫ دکتر عبدالجواد فلاطوری(۱۳۰۴-۱۳۷۵ش)
نویسنده، فیلسوف، اخذ درجه پروفسوری از دانشگاه کُلن، بنیانگذار آکادمی علوم اسلامی در آلمان
۲۱٫ دکتر احمد مهدوی دامغانی( ۱۳۰۵- ۱۴۰۱ش)
نویسنده و استاد دانشگاه تهران و دانشگاه هاروارد و دانشگاه پنسیلوانیا آمریکا
۲۲٫ دکتر غلامحسین دینانی(۱۳۱۳ش)
نویسنده، استاد فلسفه، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و استاد دانشگاه های فردوسی، تربیت مدرس و…، عضو انجمن حکت و فلسفه
۲۳٫ علامه محمدرضا حکیمی(۱۳۱۴-۱۴۰۰ش)
فقیه، نویسنده، شاعر، نظریه پرداز
۲۴٫ دکتر محمد مجتهد شبستری(ولادت: ۱۳۱۵ش)
نویسنده، نماینده دوره اول مجلس شورای اسلامی، رئیس مرکز اسلامی هامبورگ، استاد دانشگاه تهران
۲۵٫ دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی(ولادت:۱۳۱۸ش)
نویسنده، ادیب، استاد دانشگاه تهران
۲۶٫ دکتر سید یحیی یثربی(ولادت: ۱۳۲۱ش)
نویسنده، استاد تمام فلسفه و الهیات دانشگاه علامه طباطبایی، عضو هیئت علمی دانشگاه تبریز، رییس دانشگاه کردستان
۲۷٫ سید مرتضی خاتمی(ولادت: ۱۳۲۲ش)
فقیه
۲۸٫ علی جنتی(ولادت: ۱۳۲۸ش)
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، معاون سیاسی وزیر کشور، سفیر ایران در کویت، استاندار خراسان
۲۹٫ حسن یوسفی اشکوری(ولادت: ۱۳۲۸ش)
نویسنده، روزنامه نگار، نماینده اولین دوره مجلس شورای اسلامی
۳۰٫ غلامحسین کرباسچی(ولادت: ۱۳۳۲ش)
استاندار اصفهان، شهردار تهران
۳۱٫ احمد قابل(۱۳۳۶- ۱۳۹۱ش)
نویسنده، نظریه پرداز، فعال سیاسی
۳۲٫ دکتر محمود صادقی(ولادت: ۱۳۴۱ش)
نویسنده، حقوق دان، نماینده مجلس شورای اسلامی، استاد دانشکده حقوق دانشگاه تربیت مدرس
۳۳٫ دکتر سید عباس صالحی(ولادت: ۱۳۴۲ش)
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، مدیر مسئول روزنامه اطلاعات، رئیس دانشگاه مذاهب اسلامی
۳۴٫ حسن رحیم پور ازغدی(ولادت:۱۳۴۲ش)
نویسنده، نظریه پرداز، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی
۳۵٫ مهدی نصیری(ولادت:۱۳۴۲ش)
نویسنده، روزنامه نگار، مدیرمسئول و سردبیر کیهان، مدیر مسئول فصلنامه سمات، معاون سیاسی شورای سیاستگذاری ائمه جمعه
۳۶٫ دکتر حسام الدین آشنا(ولادت: ۱۳۴۳ش)
مشاور رئیس جمهور، رئیس مرکز بررسی های استراتژیک، استاد و عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق
