توجه:در این مقال، روی صحبتم با غیر مسلمانان و نیروهای امنیتی نیست زیرا غیر مسلمانان ادعای اسلام ندارند( و این سخنم با مسلمانان است) و نیز روی صحبتم با نیروهای امنیتی نیست زیرا وظیفة تامین امنیت( در چهارچوب قانون) دارند.
اما بعد اینکه یکی از خصلت های زشتی که مکررا در جامعه مشاهده می شود، واکنش ها و برخوردهای برخی از مردم با یکدیگر است که خصوصا در آنجا که فردی با آنها در مسائل دینی یا سیاسی مخالف و معارض است را با بدترین تهمت ها، دروغ ها و یا سخنان ناصواب خطاب می کنند حال آنکه در عالَم انسانیت یا شرع، چنین دستوری به آنها داده نشده است.
این خصلت منفی از برای آنهایی که اعتقادی به شرع ندارند، شاید واجب ننماید اما از برای آنها که خود را متدین و مسلمان متصف می سازند به قطع و یقین، زشت می نماید چه اینکه خوی وحشیانه در آیات و روایات، نهی و منع گردیده اما مشاهده می شود که خلاف آن در بخشی قابل توجهی از جامعه رواج پیدا کرده.
برخی کم سوادانِ مُدعی همه چیز دانی که حتی در میان اهل علم نیز به وفور یافت می شوند آیه ای در ذهنشان است که می فرماید:« مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَالَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ-[۱]محمّد فرستاده خداست؛ و کسانی که با او هستند در برابر کفّار سرسخت و شدید، و در میان خود مهربانند».
بعضا این کم سوادان تصور می کنند که هرکه مخالف با نظریات دینی، سیاسی و اجتماعی ایشان است را باید کافر خطاب نمایند، حال آنکه این گونه نبوده و نیست؛ چه اینکه کافر در شرع، تعریف مشخص دارد و این مردمانی که در ایران و جوامع اسلامی زندگی می کنند غالبا مسلمانان هستند و مرتبه اول اسلام همان اقرار زبانی و گفتن شهادتین است؛ چه قلب موافقت بکند و چه نکند. چه خیلی احکام و کارها را به انجام رسانند و چه نکنند.
علامه طباطبایی در این خصوص می نویسد:« اگر پيامبر اسلام از امتش به همين مقدار قناعت كرد، كه بظاهر شهادتين اقرار كنند، بدان جهت بود كه حكمت در توسعه شوكت، و حفظ ظاهر نظام صالح، اقتضاء مى‌كرد باين مقدار از مراتب اسلام اكتفاء كند، تا پوشش و پوستى باشد براى حفظ مغز و لب اسلام، كه همان حقيقت اسلام باشد و به اين وسيله آن حقيقت را از صدمه آفات وارده حفظ كند.»[۲]
اگر بنا بود پیامبر اکرم با این طرز امروزی برخی مدعیان مسلمانی با مردم رفتار نماید هیچ گاه مردم به این دین گرایش پیدا نمی کردند و عدد آن روز به روز فزونی نمی یافت.
آیا شما که ادعای مسلمانی دارید، آیات ذیل را تا کنون دیده اید؟
- وَلَا تَسْتَوِي الْحَسَنَةُ وَلَا السَّيِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِي بَيْنَكَ وَبَيْنَهُ عَدَاوَةٌ كَأَنَّهُ وَلِيٌّ حَمِيمٌ[۳]-هرگز نیکی و بدی یکسان نیست؛ بدی را با نیکی دفع کن، ناگاه (خواهی دید) همان کس که میان تو و او دشمنی است، گویی دوستی گرم و صمیمی است!
- وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ[۴]– ما تو را جز برای رحمت جهانیان نفرستادیم.
- فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ[۵]– به (برکت) رحمت الهی، در برابر آنان [مردم] نرم (و مهربان) شدی! و اگر خشن و سنگدل بودی، از اطراف تو، پراکنده می‌شدند. پس آنها را ببخش و برای آنها آمرزش بطلب! و در کارها، با آنان مشورت کن!
- قُلْ لِمَنْ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ قُلْ لِلَّهِ كَتَبَ عَلَى نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ[۶]– بگو: «آنچه در آسمانها و زمین است، از آن کیست؟» بگو: «از آن خداست؛ رحمت (و بخشش) را بر خود، حتم کرده.
در حدیثی قابل تامل،« مُفَضَّل بن عُمر جُعفی کوفی» از اصحاب و شاگردان امام جعفر صادق(ع) و امام موسی کاظم(ع) در خصوص نوع برخورد با کسی که نظر مخالف داشته می گوید:
[با شنيدن اين سخنان ناروا] چنان به خشم و غضب آمدم كه عِنان از كفم بيرون رفت و [خطاب به او] گفتم: «اى دشمن خدا! در دين خدايت الحاد مى‌ورزى و خداوندى را كه به نيكوترين صورت و كاملترين آفرينش پديدت آورد و تو را تا بدين جا رسانيده، انكار مى‌كنى؟! اگر در درون خويش نيك انديشه كنى و حس لطيف تو در خطا نيفتد، هر آينه براهين ربوبيّت و آثار صنعت صانع را در وجودت نهفته و نشانه‌ها و دلايل او-جلّ و علا- را در آفرينشت روشن مى‌يابى.
زادۀ ابو العوجاء[پس از شنيدن آهنگ تند سخنان مفضّل] گفت:«اى مرد!اگر از متكلمانى با تو سخن مى‌گوييم.در صورتى كه[ بر ما چيره شدى و] حق را نزد تو يافتيم، از تو پيروى خواهيم كرد. اما اگر از اينان نيستى هيچ سخن مگوى. اگر از ياران و اصحاب جعفر صادق هستى بدان كه او با ما اين گونه سخن نمى‌گويد و همانند تو با ما مجادله نمى‌كند. او بيش از آنچه تو از ما شنيدى، از ما شنيده، امّا هيچ گاه سخن را با فحش و تعدى آلوده ننموده است. او همواره در سخنان خود شكيبا، باوقار، انديشه‌گر و استوار بوده و هيچ زمانى به ستوه نمى‌آمد و خُلقش تنگ نمى‌گشت و بر نمى‌آشفت. ابتدا نيك به سخنان ما گوش فرا مى‌دهد، مى‌كوشد كه دليل ما را به درستى دريابد، ما نيز همه چيز خود را به ميان مى‌آوريم. هنگامى كه[سخنان ما تمام مى‌شود و] مى‌پنداريم او را محكوم كرديم [و بر او چيره شديم]، ناگاه با سخنى كوتاه و اندك[ بر ما غالب مى‌آيد،]دليلمان را مى‌شكند. عذرمان را مى‌برد و ما را تسليم دليل خود مى‌كند، به‌گونه‌اى كه هيچ پاسخى در جواب به دلايلش نمى‌يابيم.حال اگر از ياران اويى تو نيز با ما چون او سخن بگو.[۷]
روایات قابل تامل دیگری در باب مدارا و حُسن خُلق با مردم وجود دارد که از آنهاست:
- رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود: پروردگارم به من فرمان سازش با مردم داده همانطور که به انجام واجباتم فرمان داده است.[۸]
- عاقل ترین مردم کسی است که بیشترن مُدارا را با مردم بکند و ذلیل ترین مردم کسی است که به مردم اهانت کند.[۹]
- پيغمبر فرمود: مؤمن نرمخو، خوشرفتار با سخاوت و خوش اخلاق است و كافر خشن، تندخو، بد اخلاق و متكبّر است.[۱۰]
- جبرئيل به نزد پيامبر آمد و گفت: اى محمد؛ پروردگارت سلام مىرساند و مىفرمايد: با خلق من مدارا كن.[۱۱]
- پيامبر اکرم فرمود: ما گروه پيامبران به مداراى با مردم فرمان داده شده‌ايم همانطور كه به برپا داشتن واجبات فرمان داده شده‌ايم.[۱۲]
- پیامبر فرمود: سوگند به آن كه جانم در دست اوست، رحمت خدا جز افراد مهربان را در بر نمىگيرد. اصحاب گفتند: اى رسول خدا، ما همه مهربانيم. فرمود: مقصود كسانى نيستند كه فقط نسبت به خود و خانوادهشان مهربانند و عطوفت دارند بلكه مقصود كسانىاند كه نسبت به همه مسلمانان مهربانند؛ و فرمود: خداى متعال فرموده است: اگر خواهان مهربانى و بخشايش من هستيد پس نسبت به هم مهربان باشيد و عطوفت بورزيد.[۱۳]
- پیامبر اسلام: سه چيز است كه هر كس نداشته باشد نه از من است و نه از خداى عزّوجلّ. عرض شد: اى رسول خدا! آنها كدامند؟ فرمودند: بردبارى كه به وسيله آن جهالت نادان را دفع كند، اخلاق خوش كه با آن در ميان مردم زندگى كند و پارسايى كه او را از نافرمانى خدا باز دارد.[۱۴]
- حضرت امیر: نرمى با مردم، سياست خوبى است[۱۵]
- حضرت امیر: دليل عقل، مدارا با مردم است[۱۶]
من این مدعیان مسلمانی را که به عمد( نه از روی جهل) دست به چنین نفرت پراکنی ها، رواج تهمت ها و خشونت ها می زنند را یا مسلمان نمی دانم و یا اگر در ظاهر، مسلمان هستند، در زمره همان خوارج، منافقین و امثالهم می دانم که در صدد نابودی کشور می باشند.
[۱] فتح، ۲۹
[۲] ترجمه المیزان، ج۱، ۴۳۱
[۳] فصلت، ۳۴
[۴] انبیا، ۱۰۷
[۵] آل عمران، ۱۵۹
[۶] انعام، ۱۲
[۷] توحید المفضل،
قَالَ اَلْمُفَضَّلُ : فَلَمْ أَمْلِكْ نَفْسِي غَضَباً وَ غَيْظاً وَ حَنَقاً فَقُلْتُ يَا عَدُوَّ اَللَّهِ أَلْحَدْتَ فِي دِينِ اَللَّهِ وَ أَنْكَرْتَ اَلْبَارِيَ جَلَّ قُدْسُهُ اَلَّذِي خَلَقَكَ فِي أَحْسَنِ تَقْوِيمٍ وَ صَوَّرَكَ فِي أَتَمِّ صُورَةٍ وَ نَقَلَكَ فِي أَحْوَالِكَ حَتَّى بَلَغَ إِلَى حَيْثُ اِنْتَهَيْتَ فَلَوْ تَفَكَّرْتَ فِي نَفْسِكَ وَ صَدَقَكَ لَطِيفُ حِسِّكَ لَوَجَدْتَ دَلاَئِلَ اَلرُّبُوبِيَّةِ وَ آثَارَ اَلصَّنْعَةِ فِيكَ قَائِمَةً وَ شَوَاهِدَهُ جَلَّ وَ تَقَدَّسَ فِي خَلْقِكَ وَاضِحَةً وَ بَرَاهِينَهُ لَكَ لاَئِحَةً فَقَالَ يَا هَذَا إِنْ كُنْتَ مِنْ أَهْلِ اَلْكَلاَمِ كَلَّمْنَاكَ فَإِنْ ثَبَتَتْ لَكَ حُجَّةٌ تَبِعْنَاكَ وَ إِنْ لَمْ تَكُنْ مِنْهُمْ فَلاَ كَلاَمَ لَكَ وَ إِنْ كُنْتَ مِنْ أَصْحَابِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ اَلصَّادِقِ فَمَا هَكَذَا تُخَاطِبُنَا وَ لاَ بِمِثْلِ دَلِيلِكَ تُجَادِلُ فِينَا وَ لَقَدْ سَمِعَ مِنْ كَلاَمِنَا أَكْثَرَ مِمَّا سَمِعْتَ فَمَا أَفْحَشَ فِي خِطَابِنَا وَ لاَ تَعَدَّى فِي جَوَابِنَا وَ إِنَّهُ اَلْحَلِيمُ اَلرَّزِينُ اَلْعَاقِلُ اَلرَّصِينُ لاَ يَعْتَرِيهِ خُرْقٌ وَ لاَ طَيْشٌ وَ لاَ نَزَقٌ يَسْمَعُ كَلاَمَنَا وَ يُصْغِي إِلَيْنَا وَ يَتَعَرَّفُ حُجَّتَنَا حَتَّى إِذَا اِسْتَفْرَغْنَا مَا عِنْدَنَا وَ ظَنَنَّا أَنَّا قَطَعْنَاهُ دَحَضَ حُجَّتَنَا بِكَلاَمٍ يَسِيرٍ وَ خِطَابٍ قَصِيرٍ يُلْزِمُنَا بِهِ اَلْحُجَّةَ وَ يَقْطَعُ اَلْعُذْرَ وَ لاَ نَسْتَطِيعُ لِجَوَابِهِ رَدّاً فَإِنْ كُنْتَ مِنْ أَصْحَابِهِ فَخَاطِبْنَا بِمِثْلِ خِطَابِهِ
[۸] کافی، ج۲، ص۱۱۷
قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ : أَمَرَنِي رَبِّي بِمُدَارَاةِ اَلنَّاسِ كَمَا أَمَرَنِي بِأَدَاءِ اَلْفَرَائِضِ .
[۹] بحار الانوار، ج۷۲، ص۵۲
قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ : أَعْقَلُ اَلنَّاسِ أَشَدُّهُمْ مُدَارَاةً لِلنَّاسِ وَ أَذَلُّ اَلنَّاسِ مَنْ أَهَانَ اَلنَّاسَ .
[۱۰] وسائل الشیعه، ج۱۲، ۱۵۹
قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ : اَلْمُؤْمِنُ هَيِّنٌ لَيِّنٌ سَمْحٌ لَهُ خُلُقٌ حَسَنٌ وَ اَلْكَافِرُ فَظٌّ غَلِيظٌ لَهُ خُلُقٌ سَيِّئٌ وَ فِيهِ جَبَرِيَّةٌ .
[۱۱] کافی، ج۲، ص۱۱۶
جَاءَ جَبْرَئِيلُ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ إِلَى اَلنَّبِيِّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فَقَالَ يَا مُحَمَّدُ رَبُّكَ يُقْرِئُكَ اَلسَّلاَمَ وَ يَقُولُ لَكَ دَارِ خَلْقِي .
[۱۲] امالی(طوسی)، ج۱، ص۵۲۱
أَنَّ اَلنَّبِيَّ (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ( قَالَ: إِنَّا أُمِرْنَا مَعَاشِرَ اَلْأَنْبِيَاءِ بِمُدَارَاةِ اَلنَّاسِ كَمَا أُمِرْنَا بِإِقَامَةِ اَلْفَرَائِضِ.
[۱۳] مستدرک الوسائل، ج۹، ص۵۴
اَلْعَلاَّمَةُ اَلْحِلِّيُّ فِي اَلرِّسَالَةِ اَلسَّعْدِيَّةِ ، عَنْ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ أَنَّهُ قَالَ: وَ اَلَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لاَ يَضَعُ اَللَّهُ اَلرَّحْمَةَ إِلاَّ عَلَى رَحِيمٍ قَالُوا يَا رَسُولَ اَللَّهِ كُلُّنَا رَحِيمٌ قَالَ لَيْسَ اَلَّذِي يَرْحَمُ نَفْسَهُ وَ أَهْلَهُ خَاصَّةً وَ لَكِنِ اَلَّذِي يَرْحَمُ اَلْمُسْلِمِينَ وَ قَالَ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ قَالَ تَعَالَى إِنْ كُنْتُمْ تُرِيدُونَ رَحْمَتِي فَارْحَمُوا .
[۱۴] وسائل الشیعه، ج۲۰، ص۳۵۹
عَنِ اَلنَّبِيِّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ : قَالَ ثَلاَثٌ مَنْ لَمْ تَكُنْ فِيهِ فَلَيْسَ مِنِّي وَ لاَ مِنَ اَللَّهِ قِيلَ يَا رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ مَا هُنَّ قَالَ حِلْمٌ يَرُدُّ بِهِ جَهْلَ اَلْجَاهِلِ وَ حُسْنُ خُلُقٍ يَعِيشُ بِهِ وَ وَرَعٌ يَحْجُزُهُ عَنْ مَعَاصِي اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ .
[۱۵] غرر الحکم، ج۱، ص۷۱۸
نِعْمَ اَلسِّيَاسَةُ اَلرِّفْقُ
[۱۶] غرر الحکم، ج۱، ص۴۶۵
عُنْوَانُ اَلْعَقْلِ مُدَارَاةُ اَلنَّاسِ